ΝΕΥΡΙΚΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑ...(ΕΙΝΑΙ ΑΡΡΩΣΤΙΑ)

Tο σώμα μας, κατά τους ανθρωπολόγους, το τι τρώμε ή τι δεν τρώμε, το πώς ντυνόμαστε, οι καθημερινές τελετουργίες μέσα από τις οποίες το υπηρετούμε, είναι ένα ισχυρό διάμεσο, μία παντοδύναμη συμβολική φόρμα πάνω στην οποία εγγράφονται οι ιεραρχήσεις, οι κανόνες, οι αξίες μας.
Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα ο όρος αλλά και η έννοια της νευρικής ανορεξίας ήταν σχεδόν άγνωστη. Το 1873 στη Γαλλία πρωτοακούγεται ο όρος 'υστερική ανορεξία' και την ίδια χρονιά ο William Gull στη Μ. Βρετανία την ονομάζει 'ανορεξία νερβόζα' (όπως λέγεται και σήμερα). Όμως, ήταν από το 1960 και έπειτα όπου η ανάπτυξη του νέου πολιτισμού των ΜΜΕ φέρνει την εικόνα του ισχνού, αποστεωμένου, σχεδόν άφυλου σώματος, στο σπίτι μας και επηρεάζει τις επόμενες γενιές των νέων κοριτσιών. Είναι απλά θέμα μιμητισμού και επιρροής ή συγκεκριμένη πάθηση; Φυσικά και όχι.
Πρόκειται για ψυχογενή κατάσταση, ένα σύνδρομο αυτοεπιβαλλόμενης ασιτίας. O ασθενής εκουσίως περιορίζει την πρόσληψη τροφής φοβούμενος την αύξηση του βάρους. Η νευρική ανορεξία είναι η ασθένεια που συνίσταται στον παράλογο φόβο του πάχους και εκδηλώνεται με την ψυχαναγκαστική άρνηση να δεχτεί κανείς τροφή. Ας τονιστεί ότι η λέξη 'ανορεξία' είναι αποπροσανατολιστική στο μέτρο που το σύνδρομο δεν αφορά σε διαταραχή της όρεξης του ασθενή (η όρεξη δεν προσβάλλεται παρά μόνο αργά στην πορεία της νόσου).
Η νευρική ανορεξία μπορεί να εκδηλωθεί σε όλες τις ηλικίες, εντούτοις είναι συχνότερη στην εφηβεία μεταξύ 13 και 20 ετών (1 αγόρι στα 10 κορίτσια που πάσχουν).
Εφ’ εξής νομιμοποιούμεθα να χρησιμοποιούμε λοιπόν την λέξη 'η ασθενής' και να αναφερόμαστε σ’ αυτές τις ηλικίες.
ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΝΕΥΡΙΚΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑΣ:

• Απώλεια βάρους (πάνω από 10% του αρχικού) σχετιζόμενη με μία έντονη επιθυμία ισχνότητας
• Εσφαλμένη εκτίμηση (διαστρέβλωση) για το βάρος και τη μορφή του σώματός της σε βαθμό που να μπορεί να δει το 'λίπος' της ακόμα και όταν το σώμα της είναι αποστεωμένο
• Αμηνόρροια (απουσία 3 τουλάχιστον εμμήνων ρύσεων)

Πιο ειδικά συμπτώματα συμπληρώνουν την εικόνα της νευρικής ανορεξίας (σε ανάλογα χρονικά στάδια της νόσου, δηλ. όχι όλα εξ’ αρχής). H ασθενής μπορεί να εμφανίσει: Καταθλιπτική διάθεση, απόσυρση, αϋπνία, ευερεθιστότητα, μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας αλλά και καθαρά σωματικά συμπτώματα, όπως κοιλιακοί πόνοι, δυσκοιλιότητα, δυσανεξία στο ψύχος.
Τέλος, το κατεξοχήν χαρακτηριστικό που εμφανίζεται με συνέπεια σε όλες τις ασθενείς είναι η άρνηση να διατηρήσουν το κανονικό βάρος τους σύμφωνα με την ηλικία και το ύψος τους αλλά και η άρνηση να δεχτούν τους κινδύνους που συνεπάγεται το ιδιαίτερα χαμηλό βάρος. Εκτός από ορισμένους 'πραγματικούς' παράγοντες που ενοχοποιούνται για την νευρική ανορεξία, όπως οι συνεχείς, δραματικά ολιγοθερμικές δίαιτες ή οι άστατες διατροφικές συνήθειες μίας οικογένειας, συχνά αναφέρονται οι υπερπροστατευτικές ή πολύ αυστηρές οικογένειες ως ενισχυτικές της παθολογίας της ανορεξικής ασθενούς.
Κι αυτό γιατί από τους κύριους παράγοντες που οδηγούν την ασθενή στη νόσο, θεωρείται η εσωτερική της σύγκρουση μεταξύ εξάρτησης και αυτονομίας. Η επιθυμία της ασθενούς να μην εισβάλλει τίποτα στο σώμα της (αντικείμενο ανάγκης βλ. τροφή) δεν είναι τίποτα άλλο παρά το παράδοξο αίτημα για υπεράσπιση της αυτονομίας της. Εξίσου παράδοξο βέβαια αποτελεί το γεγονός ότι η ανορεξική ασθενής θα βρεθεί τελικά ακόμα πιο εξαρτημένη από το περιβάλλον από το οποίο ήθελε ν’ απελευθερωθεί. Στην ψυχαναλυτική σκέψη, ως πιθανή αιτιολογία εικάζεται ο ασυνείδητος φόβος της ασθενούς να μείνει έγκυος, να μεγαλώσει, μία άρνηση τελικά της σεξουαλικής επιθυμίας.
Η άρνηση αυτή συνδέεται με την άρνηση/ απόρριψη της τροφής και δίνει στην ασθενή την αίσθηση ότι υπάρχει από μόνη της καθώς το σώμα και οι λοιπές σωματικές δραστηριότητες δεν εξαρτώνται από την έξωθεν επιρροή (τίποτα απ’ έξω δεν με επηρεάζει, δεν μπορεί να διεισδύσει). Υπόβαθρο των παραπάνω αποτελεί η ναρκισσιστική ευθραυστότητα των ασθενών αυτών που καθιστά δύσκολες τις σχέσεις τους με τους άλλους καθώς αυτές βιώνονται ως 'διεγερτικές' και επικίνδυνες. Η διαταραχή της διατροφικής συμπεριφοράς (διαταραγμένη σχέση με την τροφή) λειτουργεί ως υποκατάστατο μίας σχέσης με τον άλλο, (π.χ. μητέρα) την οποία η ασθενής δεν μπορεί ν’ αντέξει.
Η ασθενής νομίζει ότι ελέγχει το αντικείμενο 'τροφή' αλλά τελικά όμως υποκύπτει στην επιρροή του. Ο έλεγχος που θα επιθυμούσε να ασκήσει στον/ στους άλλους, μετατίθεται κατά κάποιο τρόπο στο αντικείμενο 'τροφή'. Aρκετές ασθενείς αναρρώνουν πλήρως μετά από ένα μοναδικό επεισόδιο, ορισμένες κερδίζουν βάρος αλλά έχουν συνεχείς διακυμάνσεις και άλλες χρήζουν νοσηλείας με οδυνηρές συνέπειες (το ποσοστό θνησιμότητας των νοσηλευόμενων αγγίζει το 10%). Η ψυχοθεραπεία αλλά συχνά και η χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων όπου αρμόζει, αποτελεί την εγκεκριμένη λύση για μακρό χρονικό διάστημα.

Πηγές: Της Χριστίνας Μιχαλοπούλου,Ψυχολόγου Επιστημονικής συνεργάτιδος τμήματος Ενδοκρινολογίας ΝΕΕΣ

ΑΝΑΔΟΧΗ... ΓΙΑΤΙ ΟΧΙ?

Τί είναι αναδοχή; 

Σύμφωνα με τον θεσμό της ανάδοχης οικογένειας και την αντίστοιχη νομοθεσία, βρέφη και παιδιά ως 16 ετών που από έκτακτες ή χρόνιες ανάγκες όπως ασθένεια γονέων, ατύχημα, φυλάκισή τους, διαπίστωση ακαταλληλότητας γονέων, διάλυση οικογένειας κ.λ.π. στερούνται οικογενειακών φροντίδων, τοποθετούνται σε οικογένειες που προσφέρονται γι'αυτό το σκοπό και που καλούνται ν'αναπληρώσουν την φυσική οικογένεια.

Τα είδη της αναδοχής

- ΣΥΓΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΔΟΧΗ
Η περίπτωση αυτή αφορά οικογένειες που βρίσκονται σε κρίση. Η κοινωνική λειτουργός έρχεται σε επαφή με τους συγγενείς που θέλουν να πάρουν να πάρουν το παιδί και εφόσον το αποδεχτούν έχουμε την συγγενική αναδοχή.

- ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΑΝΑΔΟΧΗ
Το είδος αυτό της αναδοχής είναι διάρκειας μέχρι 2 χρόνων. Γίνεται όταν οι οικογένειες χρειάζονται αυτό το διάστημα για να ξεπεράσουν την κρίση ώστε να ξαναπάρουν τα παιδιά κοντά τους. Είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος αναδοχής ο οποίος όμως ενδέχεται να εξελιχθεί σε μακροπρόθεσμη τοποθέτηση.

- ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΑΝΑΔΟΧΗ
Το είδος αυτό της αναδοχής αναφέρεται σε παιδιά που δεν πρόκειται να επιστρέψουν στην οικογένειά τους.

- ΑΝΑΔΟΧΗ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ
Σημαίνει όταν κάποιος θα ήθελε να φιλοξενήσει στο σπίτι κάποιο παιδί για Σαββατοκύριακο, γιορτές, καλοκαίρια κ.λ.π.

Διαφορές αναδοχής και υιοθεσίας.
Η υιοθεσία είναι μια νομική πράξη κατά την οποία το υιοθετημένο παιδί απολαμβάνει όλα τα προνόμια και τα δικαιώματα ενός φυσικού παιδιού, και η οικογένεια έχει τις ίδιες υποχρεώσεις απέναντι σε αυτό σαν να ήταν φυσικό παιδί της. Η υιοθεσία αλλάζει την νομική ταυτότητα του παιδιού. Ένα ανάδοχο παιδί κρατάει την δική του ταυτότητα (π.χ. ονοματεπώνυμο) και εξακολουθεί να είναι νόμιμο παιδί των φυσικών γονέων του.

Ποια είναι τα προσόντα των ανάδοχων γονέων;
Αγάπη, υπομονή, καλοσύνη για να μπορείς να ενδιαφερθείς για "το παιδί κάποιου άλλου". Είναι αδύνατο να περιγράψει κανείς τον ιδανικό ανάδοχο γονέα, γιατί οι ανάγκες των παιδιών ποικίλουν σε μεγάλο βαθμό, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι χρειάζονται και ανάλογοι ανάδοχοι γονείς. Το ιδανικότερο θα ήταν οι ανάγκες κάθε παιδιού να συνταυτίζονται με αυτό που θα μπορούσαν να προσφέρουν οι ανάδοχοι γονείς. Βέβαια οι συνθήκες δεν επιφέρουν τόσο ιδανική τοποθέτηση. Παρ όλα αυτά έχουμε μεγάλο ποσοστό επιτυχίας γιατί οι γονείς που δεν ήταν σίγουροι για τις ικανότητές τους, σήμερα είναι ευτυχισμένοι. Η αναδοχή είναι μια μορφή εργασίας στην οποία πρέπει να συμμετέχει όλη η οικογένεια.

Μπορεί ο καθένας να γίνει ανάδοχος γονέας;
Δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη διαδικασία αναδοχής. Οι κοινωνικοί λειτουργοί έχουν τις δικές τους μεθόδους στο να κρίνουν την καταλληλότητα των ανάδοχων γονέων. Μερικές φορές οι ενδιαφερόμενοι καθώς μαθαίνουν περισσότερα για τον θεσμό ανακαλύπτουν ότι είναι κάτι που δεν ταιριάζει στη δική τους οικογένεια, και άλλες φορές κρίνουν ότι θα ήταν καλύτερα να το αναβάλουν έως ότου τα παιδιά τους ωριμάσουν περισσότερο.

Οι ανάδοχοι γονείς παίρνουν πληροφορίες για τα παιδιά που θα φροντίσουν;
Όλοι οι φορείς δίνουν πληροφορίες για το παιδί και τις ιδιαιτερότητές του. Όμως και οι ανάδοχοι γονείς μπορούν να θέσουν ένα ερωτηματολόγιο αν θέλουν:
Α. Γενικές πληροφορίες - ονοματεπώνυμο, ηλικία, σχολείο κ.λ.π.
Β. Προβλήματα που αντιμετώπισε στο παρελθόν.
Γ. Ποιες είναι οι υποχρεώσεις της αναδόχου οικογένειας;

Ο φάκελος του παιδιού μπορεί να διαβαστεί από τους ανάδοχους γονείς.

Υπάρχει όριο ηλικίας για τους ανάδοχους γονείς;
Κάθε αίτηση εξετάζεται ξεχωριστά. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα όρια ηλικίας. Είθισται πάντως να προτιμούνται γονείς ηλικίας κάτω των 55 ετών. 

ΑΔΕΡΦΟΣ = ΑΙΜΑ ΜΑΣ

Eίναι το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο, κι όμως τόσο παράξενο? οι σχέσεις που καθορίζουν πιο πολύ τη ζωή μας είναι αυτές που δεν τις έχουμε επιλέξει: η οικογένειά μας, οι γονείς και τα αδέλφια μας. Δεσμοί αίματος, αλλά και δεσμοί συναισθηματικοί, πολύ δυνατοί, μας συνδέουν μαζί τους. Aπό αυτές τις σχέσεις ζωής εκείνες που, κατά πάσα πιθανότητα, θα μας συνοδεύουν ώσπου να γεράσουμε είναι οι σχέσεις με τ’ αδέλφια μας. Oι αρχαίες τραγωδίες, οι μύθοι και τα παραμύθια είναι γεμάτα από ιστορίες αδελφών που θυσιάζονται ο ένας για τον άλλον ή που καταστρέφουν, σκοτώνουν ο ένας τον άλλον. Aν και στην αληθινή ζωή δεν γίνεται αντιληπτό τέτοιο πάθος, τις αδελφικές σχέσεις, ωστόσο, τις χαρακτηρίζουν -σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό- τα ίδια συναισθήματα: η αγάπη και το μίσος, ή πιο ειδικά η αφοσίωση και η αντιζηλία. Aπό πού προέρχονται αυτά τα συναισθήματα;

Mία πολύτιμη εμπειρία
Kάθε αδελφική σχέση αρχίζει με ένα πρωτότοκο παιδί, που στην αρχή είναι μόνο του και συνήθως απολαμβάνει απερίσπαστα και απεριόριστα την αγάπη και το ενδιαφέρον των γονιών του. Aυτό είναι χωρίς αμφιβολία ένα καταπληκτικό προνόμιο, που απολαμβάνουν τα πρωτότοκα παιδιά κάθε οικογένειας και το οποίο βέβαια δεν θέλουν καθόλου να χάσουν. Tα πράγματα αλλάζουν από τη στιγμή που το παιδί αρχίζει να διαισθάνεται την εγκυμοσύνη της μητέρας του, και συνεχίζουν να αλλάζουν και μετά τη γέννηση του καινούργιου μωρού. Aυτό το καινούργιο πλάσμα, που πραγματικά εισβάλλει με τρόπο ιδιαίτερα δυναμικό και απαιτητικό στη ζωή της οικογένειας και το οποίο όλοι ονομάζουν τρυφερά και χαϊδευτικά «το αδελφάκι σου», γίνεται πολύ συχνά αντικείμενο πραγματικού μίσους. «Tο μίσος αυτό με τον καιρό δίνει τη θέση του στην αγάπη, καθώς το νέο βρέφος εξελίσσεται σ’ ένα ανθρώπινο πλάσμα, με το οποίο παίζει κανείς και για το οποίο νιώθει περήφανος... Nομίζω πως είναι εξαιρετικά πολύτιμη εμπειρία για το παιδί ν’ ανακαλύπτει ότι ο νεότερος αδελφός (ή αδελφή) που αρχίζει ν’ αγαπάει είναι το ίδιο πρόσωπο με το νεογέννητο βρέφος, που πριν από λίγες βδομάδες μισούσε και επιθυμούσε την απομάκρυνσή του, γράφει ο γνωστός ψυχαναλυτής-παιδοψυχίατρος Dr. D. Winnicott.


H ζήλια δεν είναι μόνο αρνητική
H ζήλια και η αντιπαλότητα, αν δεν καταπιεστούν («δεν κάνει να ζηλεύω τον αδελφό μου, πρέπει μόνο να τον αγαπάω»), δεν είναι μόνον αρνητικά συναισθήματα. Tο ζύγισμα και η σύγκριση των ικανοτήτων και των δυνατοτήτων μεταξύ αδελφών έχει και την πολύ θετική του πλευρά: μας βοηθά μαζί με τη συντροφικότητα που υπάρχει να χτίσουμε την αυτοεικόνα μας και μας ωθεί στο να προσπαθούμε να βελτιωθούμε, ν’ ανακαλύψουμε τις δικές μας προσωπικές κλίσεις και να τις καλλιεργήσουμε.


Tο παιδί που «εκθρονίζεται»
Kαι βέβαια, αυτή τη συναισθηματική διαδικασία δεν την περνούν μόνο τα πρωτότοκα αδέλφια, αν και μπορούμε να υποθέσουμε ότι την περνούν πιο έντονα από τα υπόλοιπα παιδιά της οικογένειας. Zήλια και μίσος αισθάνεται κάθε παιδί όταν «εκθρονίζεται» από το επόμενο. Γκρίνιες, τσακωμοί, μαλλιοτραβήγματα, ξύλο, «μπηχτές» είναι μεταξύ αδελφών στην ημερήσια διάταξη: «Όχι, δεν θα μπεις στο δωμάτιό μου», «έφαγες πιο πολλή σοκολάτα», «εμένα θα πάρει μαζί της η μαμά». Σε κάθε τομέα της ζωής των παιδιών υπάρχουν αντικείμενα αντιζηλίας: η αγάπη των γονιών, οι επιδόσεις στο σχολείο, τα δώρα των γενεθλίων, οι φίλοι και οι φίλες, οι πρώτες αγάπες. Ποιο παιδί δεν ευχήθηκε ποτέ να γίνει το ίδιο δυνατό, το ίδιο έξυπνο, το ίδιο καλός ποδοσφαιριστής όπως ο αδελφός του; Kαι ποιος ενήλικος δεν ζήλεψε κρυφά τον πετυχημένο γάμο, τη λαμπρή καριέρα ή την ανέμελη ζωή του αδελφού ή της αδελφής του; H ζήλια και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα αδέλφια είναι εντελώς φυσιολογικά και μάλλον, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν σταματούν ποτέ να υπάρχουν. Kαι υπάρχουν συνήθως πιο έντονα ανάμεσα σε αδέλφια του ίδιου φύλου.

Oι πρώτοι σύντροφοι
Aπό την άλλη μεριά, βέβαια, υπάρχει η αδελφική αγάπη και η αφοσίωση. Eίναι όμως διαφορετική -όχι κατ’ ανάγκη μεγαλύτερη ή καλύτερη- από την αγάπη και την αφοσίωση των άλλων σχέσεων, γιατί έχουμε ζυμωθεί με αυτήν από τη βρεφική μας σχεδόν ηλικία, γιατί μας την έχουν καλλιεργήσει, γιατί την ενισχύουν κοινά βιώματα και μνήμες. Tα αδέλφια μας είναι συνήθως οι πρώτοι που μοιράζονται μαζί μας τις παιδικές μας φαντασιώσεις, που γίνονται και αυτοί ιππότες, καουμπόηδες, πριγκίπισσες. Aκόμη και όταν η διαφορά ηλικίας είναι τέτοια που οι προτιμήσεις του καθενός είναι διαφορετικές, ο αδελφός ή η αδελφή μπορεί εύκολα να μπει μέσα στο φαντασιακό κόσμο, να μοιραστεί το «τρελό» στοιχείο του παιχνιδιού, να «μπει στο νόημα». Tα αδέλφια είναι συνήθως, παρά τις αντιζηλίες και τη «φαγωμάρα», οι πρώτοι μας σύμμαχοι απέναντι στους μεγάλους, στους ξένους, στους «κακούς». Eίναι αυτοί που μας προστατεύουν ή τους προστατεύουμε, και αυτό ισχύει και όταν μεγαλώνουμε. Kι ακόμη -πολύ σημαντικό- τα αδέλφια είναι σύμμαχοι, όταν τα πράγματα στην οικογένεια δεν πάνε καλά, όταν οι γονείς τσακώνονται ή χωρίζουν.

Συναισθήματα πάθους
Mεταξύ αδελφών τα πράγματα πολύ συχνά δεν είναι μέλι-γάλα. H απόσταση,η δυσκολία επικοινωνίας, η αντιπαλότητα, ακόμη και το μίσος, μπορεί να μη σταματήσουν ποτέ ή να αναζωπυρωθούν με κάποια αφορμή. Kαι τότε τα συναισθήματα βιώνονται συχνά με πάθος, επειδή η σχέση είναι τέτοιας βαρύτητας, που είναι δύσκολο να μείνουμε νηφάλιοι.

Όταν τα αδέλφια μεγαλώνουν
O χρόνος που περνάει μας αλλάζει, πολλές φορές χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Oι σχέσεις με τ’ αδέλφια μας αλλάζουν και αυτές. Mερικές φορές οι δεσμοί γίνονται πιο στενοί. Aν κάνουμε οικογένεια, δικά μας παιδιά, αυτά μπορεί να μας ξαναφέρουν πιο κοντά στα αδέλφια μας. Άλλοτε πάλι -κάτι που συμβαίνει αρκετά συχνά- γίνονται πιο χαλαροί και απόμακροι. Bλεπόμαστε μόνο τα Xριστούγεννα και σε καμιά γιορτή. O καθένας έχει τη δική του ζωή, που την έστησε καταφέρνοντας -άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο- να αποδεσμευτεί από τα δεσμά της οικογένειας. Tι γίνεται όμως όταν ο ανταγωνισμός και η έχθρα δεν σταματούν ποτέ ή επανέρχονται όταν είμαστε ενήλικες; Mπορούμε να πούμε με αρκετή βεβαιότητα ότι η έχθρα μεταξύ ενήλικων αδελφών είτε προέρχεται αποκλειστικά είτε τρέφεται από αντιζηλίες της παιδικής ηλικίας, που δεν ξεπεράστηκαν ή δεν ξεκαθαρίστηκαν ποτέ. O θυμωμένος και ανένδοτος ενήλικας είναι και το παιδί που πληγωνόταν, γιατί οι γονείς καμάρωναν τον αδελφό του που ήταν πολύ καλός μαθητής, γιατί έκαναν τα χατίρια της αδελφής επειδή ήταν ασθενική κι ευαίσθητη, γιατί μάλωναν εκείνον επειδή ήταν πιο «άτακτος». Eρμηνεύει λοιπόν τη σημερινή συμπεριφορά του ενήλικου πια αδελφού ή της αδελφής ως συνέχεια μιας κατάστασης που τον έκανε να μειονεκτεί και να υποφέρει. Aυτό όμως μπορεί να απέχει πολύ από αυτό που θα είχαν να μας πουν τ’ αδέλφια μας αν τα ρωτούσαμε. Tις περισσότερες φορές τα «χαϊδεμένα», τα «ευνοημένα» παιδιά όχι μόνο δεν αποσκοπούσαν σε αυτά τα προνόμια εκ μέρους των γονιών, αλλά υπέφεραν και τα ίδια από αυτά. Ένα τέτοιο «ξεκαθάρισμα» μπορεί να ξεδιαλύνει παλιές παρεξηγήσεις, να ελαφρύνει τη σχέση και να μας φέρει πιο κοντά στα αδέλφια μας. Kαθώς μεγαλώνουμε, νιώθουμε συχνά την ανάγκη για ανθρώπους που να τους νιώθουμε δικούς μας, χωρίς να πρέπει να προσπαθήσουμε για να τους αποκτήσουμε (ή να τους κατακτήσουμε). Eκτός από τους γονείς, που κάποια μέρα θα φύγουν, είναι ή θα μπορούσαν να είναι και τα αδέλφια οι άνθρωποι αυτοί. Γι’ αυτό ίσως αξίζει να έρθουμε κοντά τους.


Mια σχέση που δεν ξεριζώνεται
Mπορούμε ν’ αποφασίσουμε να ζήσουμε μακριά από τ’ αδέλφια μας ή χωρίς αυτά, ή μπορεί να έρθουν έτσι τα πράγματα χωρίς τη θέλησή μας. Eίναι πάρα πολύ δύσκολο, αδύνατο μάλλον, να μην αναζητάμε έστω και υποσυνείδητα στα όνειρά μας τη σχέση αυτή.

Μονογονεϊκή οικογένεια.... γιατί πάντα δεν μας έρχονται τα πράγματα, όπως τα θέλουμε...

Με τον όρο «μονογονεϊκή οικογένεια» εννοούμε την οικογένεια, στην οποία υπάρχουν παιδιά κάτω των 18 ετών που έχουν μόνο έναν γονέα, είτε γιατί ο άλλος γονέας απεβίωσε, είτε λόγω διαζυγίου ή γιατί ο γονέας δεν παντρεύτηκε ποτέ.

Από το 1950 και μετά, ο αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών διεθνώς έχει αυξηθεί σημαντικά. Το 1970, περίπου το 11% των παιδιών στον κόσμο ζούσαν σε μονογονεϊκές οικογένειες. Το 1996, το ποσοστό είχε φτάσει το 31%. Φαίνεται, επίσης, ότι με το πέρασμα του χρόνου, οι μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες τροποποιούν και τους επικρατέστερους λόγους, για τους οποίους δημιουργούνται οι μονογονεϊκές οικογένεις.

Στα μέσα του 20^ου αιώνα, οι περισσότερες μονογονεϊκές οικογένειες οφείλονταν στον θάνατο ενός συζύγου, ενώ στις δεκαετίες του 1970 και 1980, οι περισσότερες μονογονεϊκές οικογένειες ήταν αποτέλεσμα διαζυγίων. Από τις αρχές του 21^ου αιώνα, ο αριθμός των γονέων που δεν παντρεύονται συνεχώς αυξάνεται.

Ο συχνότερος τύπος μονογονεϊκής οικογένειας είναι αυτή που αποτελείται από τη μητέρα και τα βιολογικά παιδιά της. Ο αριθμός των οικογενειών, που αποτελούνται από τον πατέρα και τα παιδιά αυξάνει μετά το 1980 και συνήθως αυτές οι οικογένειες προκύπτουν μετά από διαζύγιο των γονέων.

Τα συνηθέστερα προβλήματα μονογονεϊκών οικογενειών

Τα συνηθέστερα προβλήματα, που αντιμετωπίζουν οι μονογονεϊκές οικογένειες, μπορούν να καταταγούν σε δύο ευρείες κατηγορίες:  

1. Οικονομικά. Είναι αυτονόητο ότι όταν μόνο ένας γονέας καλείται να καλύψει τις πρακτικές, οικονομικές και μορφωτικές ανάγκες των παιδιών, το βάρος είναι μεγαλύτερο.  

2. Κοινωνικά - Ψυχολογικά. Διάφορες κοινωνιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε μονογονεϊκές οικογένειες έχουν κάποια «μειονεκτήματα» σε σχέση με τα παιδιά, που μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς (π.χ. διπλάσιες πιθανότητες να εγκαταλείψουν το σχολείο, περισσότερες συγκρούσεις με τους γονείς, λιγότερη επίβλεψη από τους γονείς, συχνότερη εμπλοκή με αλκοόλ και ουσίες, παραβατική συμπεριφορά, αυξημένη αυτοκτονικότητα και τετραπλάσιες πιθανότητες να χρειαστούν ψυχολογική βοήθεια).

Βεβαίως, πρέπει να διαχωρίσουμε τις δυσκολίες, που ανακύπτουν στα διάφορα είδη μονογονεϊκών οικογενειών.

Μονογονεϊκή οικογένεια λόγω απώλειας γονέα

Στις μονογονεϊκές οικογένειες που έχουν προκύψει μετά από τον θάνατο ενός γονέα, τόσο τα παιδιά όσο και ο/η κηδεμόνας τους καλούνται καταρχήν να αντιμετωπίσουν την πρόκληση του πένθους και τη διαδικασία του συμβιβασμού με την απώλεια. Τα μικρότερα παιδιά (μέχρι περίπου 7 ετών), μάλιστα, δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν πλήρως τον απαρέγκλητο χαρακτήρα του θανάτου και κατακλύζονται από διάφορες φαντασιώσεις επαναβίωσης του χαμένου γονέα, ενοχής κ.λπ. Η όλη διαδικασία είναι πολύ επίπονη, δεδομένου ότι ο γονέας προσπαθεί να επιστρατεύσει δυνάμεις, εν μέσω του δικού του πένθους, για να στηρίξει και να καλύψει τις ανάγκες των παιδιών του (υλικές και ψυχολογικές).

Μονογονεϊκή οικογένεια λόγω διαζυγίου

Στις μονογονεϊκές οικογένειες, που έχουν προκύψει μετά από διαζύγιο, οι ανακατατάξεις και οι διαδικασίες, που συνοδεύουν τον χωρισμό των γονέων είναι και πάλι επίπονες και δύσκολες, τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά. Μπορεί να υπάρχουν εντάσεις και διαφωνίες μεταξύ των γονέων, θυμός, αμφιθυμία και οδύνη, συναισθήματα που δεν μπορεί να αφήσουν ανεπηρέαστα τα παιδιά, τα οποία επίσης μπορεί να βιώνουν συναισθήματα θυμού και οδύνης. Μπορεί τα παιδιά να έχουν απορίες σε σχέση με τους λόγους του διαζυγίου ή να δυσκολεύονται με την αλλαγή κατοικίας, σχολείου, προσώπων φροντίδας, ρουτίνας κ.λπ. Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφορά από την προηγούμενη κατηγορία. Εδώ, και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, παρόντες και μπορούν να διατηρήσουν μια στενή και ουσιαστική σχέση με τα παιδιά τους, ακόμη και αν δε ζουν όλοι μαζί κάτω από την ίδια «στέγη».

Μονογονεϊκή οικογένεια με έναν ανύπαντρο γονέα

Συνηθέστερα πρόκειται για μητέρες που αποφασίζουν να μεγαλώσουν μόνες τους τα παιδιά τους. Σε αυτήν την κατηγορία, τα περισσότερα προβλήματα ανακύπτουν όταν το παιδί αντιληφθεί την «διαφορετικότητα» της δικής του οικογένειας (π.χ. όταν θα ξεκινήσει να πηγαίνει στο σχολείο). Η μητέρα καλείται τότε να εξηγήσει με τρόπο κατανοητό τους λόγους για την ανάγκη ή την επιλογή της να μεγαλώσει μόνη της το παιδί αυτό, χωρίς να του μεταφέρει οδυνηρά μηνύματα απόρριψης από τον βιολογικό πατέρα και τονίζοντας ότι η διαφορετικότητα δεν είναι κατ’ ανάγκην κάτι κακό. Άλλωστε, παρότι τα παιδιά των μονογονεϊκών οικογενειών αντιμετωπίζουν συχνά περισσότερα οικονομικά και ψυχολογικά προβλήματα, μπορεί να μεγαλώσουν με πολύ πιο υγιή τρόπο και να αποκτήσουν καλή κοινωνικοποίηση και πρότυπα συμπεριφοράς σε σχέση με τα παιδιά εκείνα που μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς, αλλά δεν υπάρχει δομή, οργάνωση και ισορροπία στην οικογένεια, οι γονείς είναι απόντες, αδιάφοροι ή και κακοποιητικοί.

Οι γονείς που μεγαλώνουν μόνοι τους τα παιδιά τους καλό είναι να θυμούνται τα παρακάτω:

• Να εφαρμόζουν κανόνες με ξεκάθαρο τρόπο και με σταθερότητα, σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από οργάνωση.
• Πρέπει να επιτρέψουν στο παιδί να είναι παιδί και όχι να αναλάβει καθήκοντα ενήλικα, ελλείψει ενός δεύτερου ενήλικα στην οικογένεια.
• Να απαντούν στις ερωτήσεις του παιδιού, σε σχέση με τον άλλο γονέα, με απόλυτη ειλικρίνεια και με τρόπο ευαίσθητο και κατανοητό από το παιδί.
• Να αποφεύγουν συμπεριφορες που μπορεί να προκαλέσουν πίεση στο παιδί, όπως το να χρειάζεται να «διαλέξει» με ποιον γονέα θα μείνει μετά από ένα διαζύγιο. Οι πιθανές συγκρούσεις μεταξύ των γονέων πρέπει να παραμένουν μεταξύ τους και να μεταφέρεται στο παιδί μια ατμόσφαιρα σταθερότητα και αγάπης, όπου και οι δύο γονείς, ανεξάρτητα από τις μεταξύ τους διαφορές, νοιάζονται για το καλό του παιδιού τους και δεν το χρησιμοποιούν με οποιονδήποτε τρόπο στις μεταξύ τους διαφορές.
• Τα παιδιά δε μένουν συνήθως θλιμμένα για μεγάλες περιόδους και μπορεί να μοιάζουν ότι «ξεχνιούνται» κατά διαστήματα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε δυσκολεύονται.
• Τα παιδιά συχνά κρύβουν τα δάκρυα ή τον θυμό τους, προκειμένου να μη στενοχωρήσουν και να προστατεύσουν τους γονείς τους από επιπλέον θλίψη. Το να τους επιτρέπουν οι γονείς να τους δουν να κλαίνε τους δίνει κατά κάποιον τρόπο την «άδεια» να κάνουν το ίδιο και να μοιραστούν μαζί τους τα επώδυνα συναισθήματά τους. Όπως γνωρίζουν καλά οι ενήλικες, η ζωή συνεχίζεται, παρά τις τραγωδίες που προκύπτουν. Τα παιδιά μπορεί να μην κατανοούν ότι τα σχέδια ζωής αναπροσαρμόζονται ή αλλάζουν και αυτό είναι κομμάτι του πένθους, που μπορεί να χρειαστεί πολύ καιρό και αρκετή επεξεργασία.
• Τα παιδιά κάποιες φορές ανησυχούν ότι ευθύνονται τα ίδια για τον θάνατο ενός γονέα ή για το διαζύγιο. Πρέπει να τους ειπωθεί ότι ΔΕΝ ΦΤΑΙΝΕ ΑΥΤΑ.
• Τα παιδιά έχουν ανάγκη από τους γονείς τους να είναι ειλικρινείς μαζί τους, όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό για τον γονέα.
• Τα μικρότερα παιδιά, καθώς ακόμα μαθαίνουν πώς να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, μπορεί να ξεσπάσουν με εκδηλώσεις οργής. Πρέπει να τους ειπωθεί ότι είναι αποδεκτό να είναι θυμωμένα και να βοηθηθούν να διοχετεύσουν κάπου τον θυμό αυτόν.
• Να μη ρωτούν συνέχεια τα παιδιά τους «τί σκέφτονται». Τα παιδιά δεν είναι πάντα σε θέση να εκφραστούν λεκτικά, αλλά μπορεί να εκφράζονται με «εξωλεκτικούς τρόπους» (συμπεριφορές, ζωγραφική, παιχνίδι).
• Τα παιδιά έχουν ανάγκη να μπορούν να κρατήσουν αναμνήσεις από τον εκλιπόντα γονέα. Χρειάζεται ο κηδεμόνας τους να τα διευκολύνει σε αυτή τη διαδικασία.

 

 Βασιλική Κονδύλη

Παιδοψυχίατρος - Σύμβουλος Τηλεφωνικής Γραμμής Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.

ΕΠΙΤΥΧΙΑ Η' ΑΠΟΤΥΧΙΑ...ΕΝΑ ΑΓΧΟΣ ΠΟΥ ΚΟΥΒΑΛΑΕΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΤΟΥ...

Το άγχος της επιτυχίας και ο φόβος της αποτυχίας

Το όραμα και η προσδοκία εισόδου σε κάποιο πανεπιστήμιο. 
Η πίεση της οικογένειας, 
η έλλειψη ευκαιριών στον επαγγελματικό τομέα 
και το άγχος της καθιέρωσης «Γολγοθάς» για χιλιάδες εφήβους κάθε χρόνο. 
Ο ρόλος του σχολείου όμως δεν είναι μόνο η προετοιμασία των μαθητών για την είσοδο σε κάποιο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, αλλά πολύ περισσότερο η ανάδειξη της προσωπικότητας και η ομαλή είσοδος του παιδιού στο κοινωνικό «γίγνεσθαι».


    Η «εκπαιδευτική καθυστέρηση ή ανεπάρκεια», περισσότερο γνωστή ως «σχολική αποτυχία», είναι ένα ιστορικό φαινόμενο που εμφανίζεται μέσα σε κάθε κοινωνία και εκπαιδευτικό σύστημα και αποκτά ιδιαίτερη επικαιρότητα στις μέρες μας. Η σχολική αποτυχία έχει άμεση σχέση με τους θεσμούς της οικογένειας και του σχολείου. Τα δυο «συστήματα», ανάμεσα στα οποία κινείται το παιδί - μαθητής, παίζουν καθοριστικό ρόλο στη σχέση που θα αναπτύξει το παιδί στην πρώτη του επαφή με την εκπαίδευση. Ομάδα ψυχολόγων, που ασχολήθηκε με το θέμα, εξέδωσε μελέτη με τον τίτλο «Η σχολική αποτυχία. Από την "οικογένεια" του σχολείου στο "σχολείο" της οικογένειας», δίνοντας στοιχεία σχετικά με τη συμπεριφορά των μαθητών μέσα στο σχολείο, τις φοβίες που αντιμετωπίζουν και τις σχέσεις που αναπτύσσουν με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς.
    Ο φόβος που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος απέναντι σε κάθε είδους δοκιμασία και ιδιαίτερα όταν αυτή δε στέφεται από την επιτυχία, είναι πάρα πολύ ανεπτυγμένος κατά τη διάρκεια της σχολικής του σταδιοδρομίας. Ένα τέτοιο παράδειγμα φοβίας, τονίζουν οι ψυχολόγοι, είναι η δυσκολία και, όχι σπάνια, η αδυναμία ορισμένων παιδιών να αφομοιώσουν το περιεχόμενο κάποιων μαθημάτων και ιδιαίτερα των μαθηματικών. Ο όρος «αριθμοφοβία» ή «μαθηματικοφοβία» έχει άμεση σχέση με τα συναισθήματα του ατόμου προς τα μαθηματικά. Η σύνδεση του συγκεκριμένου γνωστικού αντικειμένου με το συναίσθημα του φόβου ή του δέους έχει κατά κανόνα δραματικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη του ατόμου, ενώ η προέκτασή του στο εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να οδηγήσει στην αποφυγή και την εγκατάλειψη του ίδιου του σχολείου.


Εφιάλτης το άγχος της «επιτυχίας»
    Το άγχος της επιτυχίας και παράλληλα ο φόβος της αποτυχίας σε κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο, προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνική καταξίωση, έχει γίνει ο «εφιάλτης» κάθε νέου ανθρώπου. Τα πρότυπα που προβάλλονται σήμερα στις περισσότερες κοινωνίες θέλουν τον επιτυχημένο άνθρωπο οικονομικά ευκατάστατο και επαγγελματικά καταξιωμένο, χωρίς να βάζουν όρια στον τρόπο επίτευξης αυτού του σκοπού. Η «επιτυχία», έτσι όπως αυτή προβάλλεται και διαφημίζεται από ορισμένους, έρχεται μέσα από το πέρασμα στις ανώτατες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Κάθε χρόνο περισσότεροι από 150.000 νέοι ξεκινούν τη σχολική χρονιά τους με το όραμα και την προσδοκία της εισόδου σε κάποιο πανεπιστήμιο. Η πίεση της οικογένειας, η έλλειψη ευκαιριών στον επαγγελματικό τομέα και το άγχος της καθιέρωσης γίνονται ο «Γολγοθάς» χιλιάδων εφήβων. Η πίεση, ο φόρτος εργασίας και ο ανταγωνισμός οδηγούν τα παιδιά στην απομόνωση και τις οικογένειές τους σε μια άθελη ασφυκτική πίεση, προκειμένου να φτάσουν στην επιτυχία.
    Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα δημιουργεί ένας είδος ανταγωνισμού χωρίς προηγούμενο. Μέσα σε ένα διάστημα τριών ωρών, τα παιδιά πρέπει να περάσουν γνώσεις στο χαρτί που χρειάστηκαν χρόνια για να τις αποκτήσουν και παράλληλα να γράψουν καλύτερα από τους υπόλοιπους υποψηφίους. Η ψυχολόγος Μαρία Καϊλα τονίζει ότι, σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει, «παρατηρείται πολύ συχνά το φαινόμενο πλήρους αδυναμίας ενός ατόμου να χρησιμοποιήσει με ικανοποιητικό τρόπο γνωστά του δεδομένα, όταν εργάζεται κάτω από ψυχολογική ένταση, ενώ, αντίθετα, η καλή διάθεση διευκολύνει ακόμα και τη χάραξη διαφορετικής από τις γνωστές πορείας για την επίλυση κάποιου θέματος». Με την επιστημονική αυτή άποψη και γνωρίζοντας την ψυχολογική φόρτιση των μαθητών, κατά τη διάρκεια των εξετάσεων και ειδικά κατά τη διάρκεια των Πανελληνίων, έχουμε μπροστά μας την πλήρη εικόνα που καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτά τα παιδιά.


Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
    Σε αυτή την καθιερωμένη κατάσταση οι εκπαιδευτικοί είναι ανίκανοι να αντιδράσουν και πολλές φορές, μέσα από το άγχος να βγει η ύλη και να προετοιμάσουν όσο καλύτερα τα παιδιά για τις εξετάσεις, χωρίς καν να το καταλάβουν, δημιουργούν διαχωριστικές γραμμές μέσα σε κάθε τάξη. «Η υποβάθμιση του εκπαιδευτικού της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με την παράλληλη μείωση του ρόλου του σχολείου και το αυξανόμενο γόητρο της κρυφής αλαζονείας της παραπαιδείας, που πουλιέται ακριβά (στα διάφορα φροντιστήρια και στα ιδιαίτερα μαθήματα), δίνοντας βραβεία στη σχολική επιτυχία των Πανελλαδικών Εξετάσεων, δομικά ενσωματωμένα στην κοινωνική επιτυχία και το επαγγελματικό μέλλον, είναι η εικόνα που παρουσιάζει το εκπαιδευτικό σύστημα σήμερα στην Ελλάδα», υποστηρίζει η ψυχολόγος Μ. Καϊλα.


Ο «καλός μαθητής»
    Ο «καλός» μαθητής είναι το κοινωνικό - πολιτιστικό αντίτυπο και παράγωγο του ισχύοντος συστήματος. Διδακτική αξιολόγηση, βαθμολογία, επιβράβευση κινούνται μέσα σ' αυτό το μοιρολατρικό πλαίσιο, η έλλειψη επικοινωνίας δεν αφήνει ακάλυπτο μόνο τον «αποτυχημένο» μαθητή (ενδεχομένως και «αποτυχημένο» πολίτη), αλλά και τον «καλό» μαθητή. Παράδειγμα η αυτοκτονία της δεκαεξάχρονης μαθήτριας στη Λάρισα, το Φλεβάρη του '95, η οποία, παρά τις άριστες επιδόσεις, δεν «επικοινώνησε» με το πρόβλημά της. Ούτε μέσα από το σχολείο ούτε μέσα από την οικογένειά της, αφού και από τις δυο πλευρές φαίνεται η ανεπάρκεια επικοινωνίας και εμπιστοσύνης.
    Η συμπαράσταση της οικογένειας και των εκπαιδευτικών σε αυτή τη δοκιμασία, που καλούνται να περάσουν κάθε χρόνο χιλιάδες νέοι, είναι καθοριστική και αναγκαία. Σύμφωνα όμως με έρευνα ομάδας ψυχολόγων, φαίνεται ότι «οι μαθητές που έχουν καλές επιδόσεις στο σχολείο και έχουν πιθανότητες να περάσουν σε κάποιο πανεπιστήμιο, έχουν από την οικογένειά τους ενίσχυση και συμπαράσταση ακόμα και σε περίπτωση αποτυχίας, ενώ αντίθετα οι μαθητές που έχουν κακές επιδόσεις αντιμετωπίζονται από την οικογένεια με αδιαφορία - μοιρολατρία, μαζί με αποθάρρυνση για κάθε προσπάθεια».
    Καθοριστικό ρόλο στη στάση της οικογένειας απέναντι στην απόδοση των μαθητών παίζουν τόσο οι γραμματικές γνώσεις των γονιών, όσο και η επαγγελματική τους κατάσταση.


Ένα φτωχό «πάρε – δώσε»
    Οι εκπαιδευτικοί από την πλευρά τους βλέπουν μέσα από την ειδική γνώση που προσφέρουν στα παιδιά, αλλά και την αδιαφορία που αυτά δείχνουν από τις περιορισμένες γνώσεις που αποκτούν μέσα από το σχολείο, να απομακρύνονται και να χάνουν την επαφή τους με τους μαθητές. Μέσα από τους κρατικούς μηχανισμούς έχουν τη δυνατότητα να γαλουχούν το σύνολο, είναι όμως αναρμόδιοι να επιλέξουν οι ίδιοι τις αξίες που μεταβιβάζουν. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης οδεύει προς ένα φτωχό «πάρε – δώσε», χάνοντας τον πραγματικό του χαρακτήρα.
    Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να βρει τον πραγματικό του δρόμο, «θα πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα σε ένα σχολείο όπου είναι εύκολο στους δασκάλους να διδάξουν και σε ένα σχολείο εύκολο στα παιδιά να μάθουν...».Βασιζόμενοι πάνω στη σκέψη του Τολστόι, ότι το σχολείο πρέπει να είναι ένας χώρος όπου θα δίνονται στα παιδιά ευκαιρίες «ομαλής» κοινωνικοποίησης, είναι κατανοητό ότι ρόλος του σχολείου δεν είναι μόνο η προετοιμασία των μαθητών για την είσοδο σε κάποιο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, αλλά πολύ περισσότερο η ανάδειξη της προσωπικότητας και η ομαλή είσοδος του παιδιού στο κοινωνικό «γίγνεσθαι».

[άρθρο από τον ημερήσιο τύπο Παναγιώτης ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ]

Και όλα αυτά, γιατί πάντα κρίνουμε τους άλλους δίπλα μας,  για το πως είναι εξωτερικά και ποια είναι η "κοινωνική τους θέση".... Δεν ψάξαμε ποτέ, να δούμε τι πραγματικά είναι.... Τι κρύβεται μέσα, από το σώμα και πίσω από τις "χρυσοστόλιστες ετικέτες". Εύκολη η κριτική και μπορεί να την κάνει ο καθένας.... Πόσο εύκολα όμως,  κάποιος από εμάς, (και βάζω και τον εαυτό μου μέσα) μπορεί να πει ..."ΕΓΩ ΕΧΩ ΑΝΘΡΩΠΙΑ....ΝΑΙ!!! ΕΙΜΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ" ..... (άμα ακόμα το σκέφτεσαι για να απαντήσεις.... σίγουρα δεν είσαι!!!!!!)